Лацінскі алфавіт

Лацінскі алфавіт
Тып пісьма	кансанантна-вакалічнае пісьмо
Мовы	Першапачаткова лацінская, мовы Заходняй, Цэнтральнай і Паўночнай Еўропы, некаторыя мовы Азіі, шматлікія мовы Афрыкі, Амерыкі, Аўстраліі і Акіяніі
Тэрыторыя	Першапачаткова Італія, затым уся Заходняя і Паўночная Еўропа, Амерыка, Аўстралія, Акіянія і частка Афрыкі
Гісторыя
Месца ўзнікнення	Старажытны Рым
Дата стварэння	~700 г. да н.э.
Перыяд	~700 г. да н.э. па цяперашні час
Паходжанне	Ханаанейскае пісьмо Фінікійскае пісьмо Грэчаскі алфавіт Этрускі алфавіт
Роднасныя	Кірыліца Копцкі алфавіт Армянскі Руны
Уласцівасці
Напрамак пісьма	злева направа
Знакаў	26
ISO 15924	Latn
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Лаці́нскі алфаві́т — алфавіт, які ўжываецца дзеля запісу большасці еўрапейскіх і многіх іншых моў. Існуе і для беларускай мовы. Найбольш распаўсюджаны алфавіт у свеце — ім карыстаецца каля 35 % чалавецтва. Паходзіць ад сістэмы, якая служыць дзеля запісу лацінскай мовы.

Гісторыя

«Надпіс Дуэнаса» — адзін з найстаражытных вядомых лацінскіх надпісаў.

Лацінскі алфавіт паходзіць ад этрускага алфавіта і ў II стагоддзі да н.э. ён складаўся з 21 знаку:

A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T V X

На пачатку была яшчэ адна дробная розніца: паміж F і H была літара Z. Яе выдалілі ў IV стагоддзі да н.э. палічыўшы залішняй (у лацінскай мове няма гуку, які адпавядаў бы літары Z). На яе месцы паявілася літара G, якая з'яўляецца графічным варыянтам літары C. Перш чым гэтак сталася, літара C служыла дзеля перадачы як гуку /К/, гэтак і /G/, а пасля рэформы C азначала выключна гук /К/. Гэтыя змены выклікалі таксама абмежаванне ўжытку літары Q, а літара K амаль зусім выходзіць з ужытку.

Літара Y была дададзена, а Z вернутая ў І стагоддзі да н.э. дзеля больш дакладнай пісьмовай перадачы грэчаскіх словаў. У Сярэднявеччы паяўляецца літара W якая паўстала з падвойнай V (а яна азначала гук /U/ — адсюль англійская назва W — double U). Аднак першапачаткова гэтая літара проста выкарыстоўвалася замест паслядоўнасці VV, якая азначае склад «wu» — адсюль польская назва літары W.

Урэшце, у сярэдзіне XVI стагоддзя літару I, якая да тае пары азначала як галосную, гэтак і зычную, пачынаюць разрозніваць на I і J. Аналагічнае разрозненне адбываецца ў выпадку літары V, якая «распадаецца» на U (галосная) і V (зычная).

Сучасны лацінскі алфавіт

На сёння ў сістэме 26 знакаў.

A

B

C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O

P

Q

R

S

T

U

V

W

X

Y

Z

З прычыны таго, што базавая лацінская графіка адпавядае не ўсім мовам, найчасцей існуюць дадатковыя нацыянальныя версіі лацінскага алфавіта, у якія ўведзеныя новыя знакі, створаныя пераважна шляхам мадыфікацыі знакаў базавага набору — у тым ліку і беларуская лацінка.

Шмат якія сістэмы запісу, што грунтуюцца на лацінскім алфавіце, выкарыстоўваюць падвойныя альбо нават патройныя знакі, або спалучэнні двух альбо некалькіх лацінскіх знакаў дзеля азначэння гуку.

Некаторыя мовы ставяцца да такіх спалучэнняў як да самастойных знакаў, напрыклад чэшская літара CH.

Чарговасць знакаў

У лацінскім алфавіце сталая чарговасць знакаў (у межах варыянту для адной мовы).

Дадатковыя знакі змяшчаюцца ў ім паводле аднаго з прынцыпаў:

• пасля базавага знаку, напрыклад Ń пасля N;
• у канцы алфавіту — напрыклад дадатковыя знакі шведскага алфавіта;
• раўнапраўна са звычайнымі — напрыклад, у нямецкай Ä нароўні з A і да г. п.

Лацінскія алфавіты ў іншых мовах

• Японская мова — romaji (некалькі сістэм: Hepburn, Kunrei і іншыя)
• Кітайская мова — pinyin, Wade-Giles
• глядзіце таксама: Chronostych, кабалістычнае датаванне

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Лацінскі алфавіт